Geneza innowacji społecznej i projektu
„Asystent studenta z ASD”

 

Według badań przeprowadzonych między innymi przez rzecznika Praw Obywatelskich (Raport Zasada równego traktowania prawo i praktyka nr 16/2015), studenci z niepełnosprawnościami psychicznymi są praktycznie niewidoczni na uczelniach wyższych, a ich specjalne potrzeby rzadko są brane pod uwagę w działaniach na rzecz zapewnienia równego dostępu do nauki. To dlatego, że studenci z problemami psychicznymi często unikają zauważania, starając się uniknąć negatywnych reakcji otoczenia oraz unikając stygmatyzacji. Osoby neuronietypowe rzadko też korzystają z biur ds. osób niepełnosprawnych, próbując radzić sobie samodzielnie na swoich wydziałach lub za pośrednictwem swoich bliskich. Niestety, w rezultacie wielu z tych studentów zostaje bez wsparcia i często rezygnuje z kontynuowania nauki. Dlatego ważne jest, aby wspieranie studentów z problemami psychicznymi było częścią szerszej strategii, która zapewnia pomoc i konsultacje psychologiczne dla wszystkich zainteresowanych studentów.

Badania prowadzone przez Rzecznika Praw Obywatelskich pokazują, że zapotrzebowanie na taką pomoc rośnie z roku na rok. Na niektórych uczelniach pomoc jest dostępna nie tylko dla osób z orzeczeniem niepełnosprawności psychicznej (co jest rzadkością), ale dla wszystkich zainteresowanych studentów, a nawet ich rodzin. Ważne jest, aby osoby korzystające z tej pomocy mogły czuć się pewnie i mieć pewność co do zachowania poufności.

Warto również zaznaczyć, że zgodnie z przepisami Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych, ustawą „Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce” (znanej także jako Konstytucja dla Nauki), a także analizami i zaleceniami zawartymi w biuletynie RPO (nr 5 z 2015 r.), każda uczelnia wyższa w Polsce jest zobowiązana do wprowadzenia dedykowanych rozwiązań dla studentów ze spektrum autyzmu.

Celem projektu realizowanego przez DGA S.A. we współpracy z Fundacją Sowelo była poprawa sytuacji studentów neuronietypowych (osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu – ASD) na polskich uczelniach wyższych. Projekt ten wprowadził innowacyjne rozwiązanie społeczne, znane jako „Tłumacz/Adwokat społeczny – asystent osoby z ASD”. To rozwiązanie zostało opracowane przez Fundację Aktywnych FURIA a następnie przetestowane przez studentów i pracowników Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w ramach projektu Przepis na wielkopolską innowację społeczną – usługi opiekuńcze dla osób zależnych. Głównym celem projektu było rozszerzenie zakresu wykorzystania tej innowacji społecznej na kolejne szkoły wyższe, bowiem wcześniej rozwiązanie funkcjonowało tylko w ograniczonym zakresie.

W roku akademickim 2018/2019 w Polsce działało 341 uczelni, w tym 131 publicznych i 210 niepublicznych. Na tych uczelniach studiowało ponad 22 tysiące studentów z niepełnosprawnościami, z czego 70% na uczelniach publicznych. Ponad 60% studentów z niepełnosprawnościami wybierało kierunki związane z biznesem, administracją, prawem, naukami społecznymi i humanistycznymi oraz techniką i budownictwem. Grupa studentów z niepełnosprawnościami, w tym studenci z ASD posiadający orzeczenie o niepełnosprawności, liczyła ponad 12 tysięcy osób. Ponad 68% z nich uczyło się na uczelniach publicznych. Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, takie jak Zespół Aspergera lub inne formy autyzmu, stają się coraz liczniejszą grupą wśród studentów w Polsce. Jednak trudno dokładnie określić ich liczbę, ponieważ większość z nich nie posiada orzeczenia o niepełnosprawności. Ponadto uczelnie nie prowadzą odrębnych statystyk dotyczących studentów z ASD, a studenci neuronietypowi zazwyczaj nie przekazują informacji na temat swojego stanu psychofizycznego.

Z badań wynika, że osoby z ASD mają swoje wyjątkowe zdolności, takie jak doskonała pamięć, która obejmuje zdolność zapamiętywania faktów i strukturalnych elementów na dłuższy czas. Jeśli są zmotywowane, potrafią szybko zdobywać wiedzę w różnych dziedzinach i integrować ją z już posiadaną wiedzą. Charakteryzują się także pasją i zdolnością do szczegółowego badania wąskich obszarów wiedzy. Są również konsekwentni i niezłomni w dążeniu do swoich celów, mimo napotykanych trudności. Jednak mają też pewne deficyty, takie jak trudności w rozumieniu życia społecznego, zwłaszcza w kontaktach interpersonalnych z innymi studentami i nauczycielami. Często mają też problemy z zachowaniem w sytuacjach społecznych, takie jak rozumienie społecznych norm i odczuwanie strachu w sytuacjach społecznych, szczególnie podczas rozmów i interakcji z innymi. To, z czym muszą się zmagać podczas studiów, obejmuje również trudności w dostosowaniu się do społecznego kodeksu, a także obawy związane z różnicami w kontakcie z innymi. To połączenie silnych stron i wyzwań wynikających z deficytów może być trudne do zrozumienia dla innych studentów i kadry akademickiej, co niestety nie zawsze prowadzi do pozytywnych wyników dla studentów z ASD.

Niezależnie od tego, to właśnie od wykładowców i pracowników uczelni zależy wsparcie studentów, w tym studentów z niepełnosprawnościami. Zakres tego wsparcia jest określany przez przepisy prawne i regulacje wewnętrzne uczelni. Jednak analizy wykazują, że zakres tego wsparcia jest zróżnicowany i różni się w zależności od obecności orzeczenia o niepełnosprawności. Osoby z ASD często nie korzystają z dostępnych im usług ze względu na obawę przed stygmatyzacją i trudnością w pozyskiwaniu informacji w sposób dyskretny.

Odpowiedzią na te wyzwania stała się innowacja społeczna pn. Tłumacz/Adwokat społeczny – asystent osoby z ASD, która ma na celu usprawnienie komunikacji między studentami a uczelniami. Asystenci, nazywani liderami-asystentami lub adwokatami, udzielają wsparcia dostosowanego do indywidualnych potrzeb studentów z ASD, pomagając im w komunikacji z pracownikami uczelni. Celem jest umożliwienie skutecznej interakcji i efektywnego korzystania z usług edukacyjnych oferowanych przez szkoły wyższe.