15 października 2025 roku w Bramie Poznania odbyła się konferencja „Wuchta dostępności. Kultura dla każdego” zorganizowana przez Inkubator Wielkich Jutra Dostępność +. Wydarzenie było częścią ogólnopolskiego Festiwalu Kultury Bez Barier. Konferencja składała się z 4 części – język, projektowanie, technologie i akt (Europejski Akt o Dostępności).

Każdy blok otwierał panel dyskusyjny z udziałem ekspertek i ekspertów, uzupełniony o wystąpienia praktyczek i praktyków, którzy dzielili się sprawdzonymi rozwiązaniami w zakresie dostępności w swoich instytucjach.

Rozpoczęcie

Konferencję otworzyła koordynatorka ds. dostępności w Urzędzie Miasta Poznania, Agnieszka Maciejewska oraz dyrektor projektu Inkubator w DGA S.A., Łukasz Klimek. Następnie przedstawicielka Urzędu wprowadziła nas w tematykę dostępności. Zaprezentowała 15 piktogramów z grupami osób z dodatkowymi potrzebami. Podkreśliła tym samym, że o dostępności należy myśleć szeroko: zarówno w kontekście osób mających trudności z poruszaniem się, osób Głuchych, niewidomych czy słabowidzących, osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi, ale także seniorek i seniorów, dzieci, osób otyłych, matek, turystów i wielu innych. Prelegentka mówiła o tym, że kultura jest wspólnym dobrem i każdy ma do niej prawo.

# dostępność | język

Panel dyskusyjny: Prosty język, głęboki przekaz – od codzienności po kulturę

Uczestniczki:

  • prof. UAM dr hab. Karolina Ruta-Korytowska, Zakład Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego i Onomastyki
  • prof. UO dr hab. Anna Tabisz, dyrektor Instytutu Językoznawstwa
  • Lucyna Kaczmarkiewicz, Poznańskie Centrum Dziedzictwa
  • Ewa Dobosiewicz, ekspertka ds. komunikacji, dobocom

Prowadząca Joanna Kubiak, ekspert ds. inkubacji w Inkubatorze Wielkich Jutra Dostępność + z dużą swobodą i poczuciem humoru moderowała dyskusję. Celem panelu było opisanie cech prostego języka i przedstawienie korzyści jego stosowania.

Najważniejsze wnioski z dyskusji:

  • Prosty język stawia odbiorcę w centrum. Trzeba zastanowić się, do kogo kierujemy przekaz i co dana osoba ma zrozumieć. Następnie dostosowujemy do odbiorcy słownictwo, styl i formę wypowiedzi.
  • Należy rozróżnić ETR od prostego języka. ETR (tekst łatwy do czytania i zrozumienia) to sposób opracowania informacji przeznaczonej dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Obserwacja i badania pokazują jednak, że z ETR korzystają również inne grupy, np. cudzoziemcy i cudzoziemki oraz osoby w kryzysie psychicznym.
  • Prosty język to nie „upraszczanie” kultury, ale otwieranie drzwi do niej – tak, by jak najwięcej osób mogło się nią cieszyć.
  • Można pisać prosto i merytorycznie jednocześnie – prostota nie musi oznaczać banalizacji, ale klarowność. Prosty język nie obniża rangi, tylko zwiększa dostępność.
  • Tekst promocyjny czy informacyjny często jest pierwszym punktem kontaktu z wydarzeniem – jeśli jest niezrozumiały, ludzie rezygnują, zanim w ogóle trafią do muzeum czy kina.
  • Kiedy instytucje kultury korzystają z prostego języka, zyskują otwartość, skuteczną komunikację, szerszą publiczność oraz budują poczucie wspólnoty.

Po panelu dyskusyjnym odbyły się dwa wystąpienia w sekcji praktyka, które pogłębiały temat komunikacji.

  • Natalia Dąbrowska, koordynatorka dostępności Malta Festival, w swoim wystąpieniu podkreślała kluczową rolę informacji. Gdy odpowiednio przygotujemy komunikat i z wyprzedzeniem go opublikujemy, nasi odbiorcy i nasze odbiorczynie poczują się zauważeni, zaproszeni i zaopiekowani. Mówczyni wskazała kryteria skutecznego komunikatu: podanie jak największej ilości szczegółów dotyczących wydarzenia (numeru kontaktowego, tras i możliwości dojazdu, opisu sali/miejsca, czasu trwania wydarzenia czy rozwiązań w zakresie dostępności).
  • Katarzyna Fediuk z Towarzystwa GEST przedstawiła perspektywę Głuchych odbiorców i odbiorczyń kultury. Zwróciła uwagę, że Głusi potrzebują bardzo szczegółowych informacji. Nie wystarczy im plakat albo tekst pisany, najlepiej w komunikacji sprawdza się materiał w PJM. Prelegentka podkreśliła, że Głusi lubią przebywać w grupie oraz dopytywać o szczegóły. Aby zachęcić tych odbiorców i odbiorczynie do udziału w wydarzeniu, należy zadbać o możliwie szczegółową informację, aby naprawdę zaprosić Głuchych i aby czuli się mile widziani.

# dostępność | projektowanie

Panel dyskusyjny: Design dla wszystkich

Uczestniczący:

  • Łukasz Orylski, ekspert ds. dostępności w Inkubatorze Wielkich Jutra Dostępność +
  • Nikola Olszak, specjalistka ds. produkcji i programu, Estrada Poznańska
  • Ewa Voelkel-Krokowicz, właścicielka i CEO Concordia Design
  • Joanna Żygowska, dyrektorka Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu

Szymon Bojdo z Teatru Ósmego Dnia wspaniale odnalazł się w roli prowadzącego. Jego pytania były trafne, a bieżące podsumowania bardzo porządkujące całą dyskusję.

Najistotniejsze wnioski z dyskusji:

  • Dostępność należy zawsze tworzyć z osobami, których ona dotyczy. Zapraszajmy odbiorców i odbiorczynie do testowania proponowanych rozwiązań i prośmy o informację zwrotną.
  • Dostępność zapewnia niezależność. Troska o dostępność to nasz moralny obowiązek.
  • Firmy odnoszą korzyść finansową, kiedy tworzą produkt dostępny dla szerokiej grupy odbiorców i odbiorczyń. W komunikacji biznesowej warto posługiwać się językiem korzyści: więcej dostępności to więcej klientów i bardziej pozytywny odbiór marki.
  • Dostępne projektowanie to projektowanie wysokiej jakości. Powstały produkt jest przemyślany, przetestowany i zaspokaja potrzeby szerokiej grupy odbiorców i odbiorczyń.
  • Nawet jeśli dzisiaj nie potrzebujemy dostępności, warto pamiętać, że życie jest dynamiczne. W związku z tym nigdy nie wiemy, kiedy pojawią się u każdego nas dodatkowe potrzeby. Projektujmy tak, jakbyśmy robili to dla siebie.

Po panelu dyskusyjnym odbyły się trzy wystąpienia praktyczek.

  • Pierwsza z nich, dr Anna Pawłowska-Zygarowicz, Rzecznik Dostępności Festiwalu Fantastyki Pyrkon, opowiadała o rozwiązaniach tegorocznej edycji festiwalu, które zapewniały dostępność. Wśród wielu z nich warto wymienić chociaż kilka. Na miejscu była dostępna tyflomapa terenu, na którym odbywało się wydarzenie. Osoby potrzebujące wyciszenia mogły skorzystać ze Strefy Ograniczonych Bodźców. Organizatorzy przygotowali 20 tysięcy kart komunikacji z podstawowymi piktogramami, które miały na celu ułatwienie komunikacji osobom z wyzwaniami w tym obszarze.
  • W kolejnym wystąpieniu Ewelina Muraszkiewicz, specjalistka ds. promocji i organizacji wystaw, przedstawiła, w jaki sposób Galeria Miejska Arsenał realizuje założenia dostępności. Po remoncie budynek stał się dostępny dla osób z niepełnosprawnością ruchową, pojawił się również pokój wyciszeń. Prelegentka opowiedziała także o błędach, które popełnia każda instytucja, a które są zawsze okazją do nauki i poprawy. W swoim wystąpieniu szczególną uwagę przywiązywała do włączającej komunikacji.

Blok tematyczny zamknęło wystąpienie Magdaleny Duczmal, CEO z Centrum Rozwoju Badań. Ekspertka podkreślała zalety zatrudniania osób neuroróżnorodnych. Opowiedziała o jednym ze swoich projektów, w którym łączy instytucje kultury i szkoły. Zaprezentowała, w jaki sposób powinny przebiegać wizyty uczniów i uczennic neuroróżnorodnych w instytucjach.

# dostępność | technologie

Panel dyskusyjny: Nowe technologie a dostępność kultury. Kto zyskuje, gdy dostęp mają wszyscy?

Uczestniczący:

  • Rafał Charłampowicz, tester, konsultant, instruktor, AccessibilityOz i Credit Agricole Bank Polska
  • Anna Żórawska, prezes Fundacji Kultura Bez Barier
  • Ewa Smoleńska, pedagog, psycholog muzyki, prezeska stowarzyszenia Z Muzyką do Ludzi
  • Krzysztof Frąszczak, prezes Akademii Słońca

Dyskusję moderowała Malwina Faza, specjalistka ds. akceleracji w Inkubatorze Wielkich Jutra Dostępność +. Prowadząca zaprosiła ekspertki i eksperta do spojrzenia na korzystanie z technologii jak na grę na instrumencie. Metafora okazała się niezwykle trafna i nadała ciekawy kształt dyskusji.

Najważniejsze wnioski:

  • Należy zadbać o dostępność na wielu poziomach: odbiór informacji, zakup biletu, dotarcie na miejsce, poruszanie się po obiekcie, korzystanie z wydarzenia, powrót do domu i kontakt z organizatorem.
  • Do zalet sztucznej inteligencji w kontekście wspierania osób niewidomych należą audiodeskrypcje oraz indywidualizacja sposobu opisywania grafiki. Ta technologia ma jednak również swoje wady, np. podczas opisu AI unika nazywania płci.
  • Na dostępność należy patrzeć w sposób ciągły i traktować audyty jako wskazówki do rozwoju.
  • Technologia ma służyć człowiekowi i odpowiadać na potrzeby konkretnej grupy. Przykładem takiego celowanego rozwiązania była innowacyjna notacja muzyczna drukowana na drukarce 3D, którą potrafią odczytać zarówno osoby widzące, jak i niewidomi. Uczestnicy konferencji mogli zapoznać się z tym fizycznym wydrukiem.
  • Do nowych technologii warto podejść z dystansem i wiedzą. Instytucje przed zakupem powinny zastanowić się czy produkt jest dostosowany do potrzeb odbiorców i odbiorczyń. Niektóre rozwiązania nie sprawdzają się w każdych warunkach, np. tłumacz online w okienku kasowym często powoduje kolejki, co zwiększa dyskomfort osób Głuchych. Konsultacje z osobami z dodatkowymi potrzebami są tutaj kluczowe.

W sekcji praktyka:

  • Wystąpiła Joanna Stankiewicz z CK Zamek, która opowiedziała o projekcie „Kino bez barier”. Na początku przedstawiła się w PJM i opisała swój wygląd, co ułatwiło odbiór jej wystąpienia. Podkreśliła, że „Kino bez barier” jest kinem repertuarowym, a projekcje odbywają się regularnie. Inicjatywa zapewnia dostępność w trzech obszarach: widzenia, słyszenia i poruszania się. Projekt skupia się również na edukacji i dzieleniu się dobrymi praktykami w innych kinach – zarówno w Polsce, jak i w 4 krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Pokazała swoją pasję i zaangażowanie w budowanie jednego z najbardziej dostępnych projektów w Poznaniu.
  • Podczas następnego wystąpienia Przemysław Kieliszewski, dyrektor Teatru Muzycznego w Poznaniu, opowiedział o projekcie nowego budynku Teatru Muzycznego. Projekt zakłada wiele rozwiązań architektonicznych, które zapewnią dostępność. Są to m.in.: podziemny parking z windą łączącą wszystkie poziomy, rząd dla osób poruszających się na wózkach oraz pokój wyciszeń. Prelegent podkreślił ogromne znaczenie konsultacji z ekspertami ds. dostępności i zadeklarował otwartość do współpracy z innymi instytucjami w Poznaniu. Podczas wystąpienia przedstawił również swoją perspektywę na dostępność kultury jako ojca nastoletniej córki z niepełnosprawnością.
  • Ostatnią ekspertką w tym bloku tematycznym była Lucyna Kaczmarkiewicz z Poznańskiego Centrum Dziedzictwa. Na przykładzie audioprzewodników z Centrum Szyfrów Enigma opowiedziała o procesie przygotowywania materiałów w języku łatwym do zrozumienia (ETR). Ekspertka podkreśliła, że przeprowadzenie testów z grupą docelową było kluczowe dla całego procesu. Dzięki testom instytucja nie tylko udoskonaliła audioprzewodnik, ale również wzbogaciła ekspozycję o mniej skomplikowane modele maszyn szyfrujących – aby wszyscy odbiorcy czuli się włączeni i zaproszeni do korzystania z ekspozycji.

# dostępność | akt

Panel dyskusyjny: Europejski Akt o Dostępności – przestrzeń, która nie wyklucza

Uczestniczący:

  • Anna Karoń, specjalistka ds. dostępności cyfrowej i programistka front-end, Accessibility Meetup Poznań
  • Marcin Halicki, ekspert ds. dostępności, trener i prezes Fundacji Mili Ludzie
  • Aleksandra Frąszczak, prezeska Fundacji Perseus

Prowadząca Agata Korczyk z Concordia Design zapewniła uczestniczkom i uczestnikowi dyskusji przestrzeń do swobodnej wypowiedzi. Panel dyskusyjny dotyczył wpływu EAD (a w szczególności PAD) na wprowadzanie dostępnościowych rozwiązań.

Najważniejsze wnioski z dyskusji:

  • Polski Akt o Dostępności to ustawa konsumencka. W związku z tym jest to sytuacja, w której sektor publiczny przenika się z sektorem prywatnym. 
  • Przedsiębiorcy muszą dostosować do osób z dodatkowymi potrzebami takie produkty i usługi jak np.: strona internetowa, informacje o wydarzeniach, portale do zakupu biletów, aplikacje mobilne. Akt nie dotyczy mikroprzedsiębiorców.
  • Jeśli korzystamy z portalu zewnętrznego do sprzedaży biletów na nasze wydarzenie, sprawdźmy czy podmiot ten stosuje się do wymogów dotyczących dostępności.
  • Kiedy testujemy zaproponowane rozwiązania z użytkownikami i użytkowniczkami, uzyskujemy lepsze wyniki. Dzięki temu oszczędzamy czas oraz pieniądze.

Zakończenie

Agnieszka Maciejewska, prowadząca konferencję, podziękowała wszystkim ekspertom i ekspertkom oraz uczestniczkom i uczestnikom wydarzenia. Zwróciła uwagę na często pomijaną grupę odbiorców i odbiorczyń kultury – osoby, które nie mają możliwości wyjścia z domu. Wiele z nich podczas pandemii korzystało z dostępnych wtedy transmisji z wydarzeń kulturalnych, a niestety po zakończeniu okresu pandemii streamingi zostały wstrzymane. Mówczyni zachęcała do refleksji na ten temat.

Konferencja od początku do końca była tłumaczona na język migowy (PJM) przez Towarzystwo GEST, a na miejscu można było skorzystać z pętli indukcyjnej. Jako wydarzenie dodatkowe pod koniec konferencji można było poznać także inne rozwiązania dostępnościowe działające w Bramie Poznania.

Kluczową rolę w nadaniu tonu całemu wydarzeniu odegrali specjaliści i eksperci Inkubatora Wielkich Jutra Dostępność +. Stały zespół projektu Inkubator działającego w DGA S.A. odpowiadał za organizację, promocję i koordynację merytoryki, co przełożyło się na wyjątkowy charakter spotkania wydarzenia. Natomiast dużą część panelistów stanowiły osoby, z którymi dane nam jest współpracować w ramach innowacji, akceleracji i szkolenia firm. Finalne wydarzenie pomogła nam ukształtować agencja dobocom, natomiast organizacyjnie mogliśmy liczyć na zespół Bramy Poznania. Jesteśmy więcej niż otwarci na współpracę z kolejnymi instytucjami kultury – w Poznaniu i Wielkopolsce!

Efekt intensywnej pracy zespołu Inkubatora sprawił, że atmosfera była rodzinna, życzliwa i pełna uważności. Podczas przerw w kuluarach toczyły się ożywione dyskusje. Wyraźnie brakowało czasu, żeby omówić wszystkie istotne kwestie – dlatego z pewnością konieczna będzie kontynuacja cyklu!

Z wydarzenia wyciągamy kilka najważniejszych wniosków.

  1. Dostępność kultury to nie obowiązek dla instytucji, ale prawo dla odbiorców i odbiorczyń.
  2. Wszyscy uczymy się dostępności. Uczmy się jej nadal. Koniecznie z pytaniem o zdanie osób z dodatkowymi potrzebami.
  3. Dzielmy się wiedzą i rozwiązaniami – w kulturze, w Poznaniu, dla dobra nas wszystkich.
  4. Współpraca, testowanie i otwartość – o nich pamiętajmy, gdy będziemy realizować następne kulturalne projekty.
  5. Dostępność potrzebna jest nie tylko w kulturze.

Autorem zdjęć jest Maciej Zakrzewski